تعریف کلی اسکیزوفرنی
روانگسیختگی،یا اسکیزوفرنی (شیزوفزنی Schizophrenia)، یک بیماری روانی است. علائم آن شامل آشفتگی شخصیتی، توهم و از دستدادن شعور میباشد. این بیماری اکثراًً در سنین حدود ۱۹ تا ۲۱ سالگی رخ میدهد. بیماران تصاویری را میبینند و صداها، بوها و مزههایی را احساس میکنند که واقعی نیستند. به نظر میرسد که این بیماری یک بیماری چندعاملی یا پلیژنیک باشد. با استفاده از داروهایی که برای درمان این بیماران به کار میرود، مشخص شده که ازدیاد فعالیت دوپامین (که یکی از نوروترانسمتیرها است) در ایجاد این بیماری نقش دارد. در حال حاضر حدود ۲۴ میلیون نفر به این بیماری مبتلا هستند. الیگو دندروسیتها مهمترین سلولهای عامل روانگسیختگی هستند. درالیگو دندروسیتهای افراد مبتلا به روانگسیختگی، حداقل ۱۵ ژن درست عمل نمیکند. مشخص شدهاست که ژن رسپتورهای دوپامین D۲ وD۳ (یعنی DRD۲ وDRD۳)و همچنین ژن تیروزین هیدروکسیلاز با روانگسیختگی ارتباط دارد. آنزیم تیروزین هیدروکسیلاز، تیروزین را به دی هیدروکسی فنیل آلانین که پیش ساز دوپامین است تبدیل میکند. همچنین ژن رسپتورهیستامین H۲، (HRH۲) بهعنوان یکی از کاندیدهای این بیماری محسوب شدهاست. یکی دیگر از ژنهایی که در رابطه با این بیماری شناسایی شدهاست ژن CHRNA۷ است که زیرواحد آلفا یکی از رسپتورهای اسید نیکوتینیک، را کد میکند.ژن کد کننده یکی از رسپتورهای سروتونین(HTR۲A) نیز از دیگر ژنهایی است که با روانگسیختگی پیوستگی دارد. بانگاهی به انبوه ژنهای کاندید برای بیماری روانگسیختگی، درمی یابیم که اغلب این ژنها، در ارتباط با نوروتراتنسمیترها میباشند. برخی ار این ژنها رسپتورهای نوروترانسمیترها را کد میکنند و برخی دیگر در سنتز آنها نقش دارند. اسکیزوزیفرنی ساده: اسکیزوفرنی های ساده دارای هذیان یا توهم اندکی هستند. نشانه ی عمده ی روان پریشی آنان کنار کشیدن مختصر از روابط اجتماعی و شخصی است.آنان علاقه ای به دیگران ندارند و نسبت به ملاک های اجتماعی بی اعتنا هستند. اسکیزوفرنی های ساده ممکن است ولگرد یا بزهکار خفیف شوندسرگردان و ویلان باشند وکارهای عجیب غریبی مانند دزدی انجام دهند.این افراد ظاهرا" نسبت به درد ناراحتی گرسنگی کثیفی خطر و رسوایی بی اعتنا هستند.
اسکیزوفرنی و اقدام به خودکشی
خودکشی یکی از خطرات جدی در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی است. برای افرادی که اقدام به خودکشی می کنند یا دیگران را به آن عمل تهدید می کنند، حتماً باید به دنبال مشاورات تخصصی بود. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی نسبت به کل اجتماع به میزان بسیار بیشتری ارتکاب به خودکشی می نمایند. به طور تقریبی، 10 درصد از افراد اسکیزوفرنی (به ویژه مردان جوان) دست به خودکشی می زنند. متاسفانه، پیشبینی این عمل در این بیماران بسیار دشوار است.
دنیای اسکیزوفرنها چه دنیایی است؟
بیمار اسکیزوفرنیک در آن واحد در دو جهان زندگی میکند، یکی جهان تخیلی و تصوری خویش که بر مبنای توهمها و هذیانها و نیازهای روانشناختی او شکل گرفته است و دیگری جهان راستین بیرونی است که برای رفع نیازهای فیزیولوژیک خویش به آن احتیاج دارد و ارتباط بین این دو جهان به وسیله سازوکارهای دفاعی روانی انکار، واکنشسازی و فرافکنی برقرار میشود.
هذیان، توهم، اختلال جریان فکر، رفتارهای نابههنجار و حالات بدنی عجیب و گاهی نشانههای منفی از جمله فقدان احساس لذت، فقدان اراده، سکوت و گوشهگیری علایم این بیماری را تشکیل میدهد. گاهی بیمار خود را مورد تعقیب و آزار افراد یا سازمانهایی میپندارد (هذیانگزند) و یا ممکن است خود را یک فرد بسیار مهم، رجل سیاسی، مخترع و هنرمند بینگارد (هذیان بزرگمنشی). گاهی صداهای توهمی به او دستورهایی میدهند (که خیلی اوقات مجبور است اطاعت کند و در نتیجه با دستگاه قضایی کیفری درگیر میشود) و گاهی صداهای چند نفر را میشنود که در مورد او حرف میزنند. گفتار بیمار خیلی اوقات نامفهوم میشود. خودکشی از عوارض ناخوشایند این بیماری است. پنجاه درصد بیماران (در صورت عدم درمان مناسب) اقدام به خودکشی میکنند و 10 درصد آنان سرانجام در اثر خودکشی از دنیا میروند.
اسکیزوفرنی در چه سنی بروز میکند؟
اسکیزوفرنیا اغلب از دوران نوجوانی و ابتدای جوانی شروع میشود و فرد را در بارورترین سالهای زندگی مبتلا میکند و نیز مانع از تحصیل، ازدواج، اشتغال و آموزش مهارتهای اجتماعی میشود. میزان بروز سالانه اسکیزوفرنیا سه در ده هزار و میزان شیوع نقطهای آن در حدود چهار در هزار میباشد. یعنی در ایران سالانه بیست هزار نوجوان و جوان به این بیماری مبتلا میشوند و هماکنون بیش از 250هزار نفر از جمعیت ایران مبتلا به اسکیزوفرنیا هستند. حدود یکپنجم بیماران در هر لحظه نیاز به بستری در بیمارستان دارند. با این تفاصیل تصدیق خواهید کرد که اسکیزوفرنیا یکی از عمدهترین معضلات سیستم بهداشتی کشور است.
چه نکات امیدبخشی درباره این بیماری میتوانید بفرمایید؟
تا حدود 70 سال پیش هیچ درمان موثری برای بیماری موجود نبود. کرپلین روانپزشک برجسته آلمانی حدود یک قرن پیش در بررسی طولانیمدت و دقیق بیش از هزار بیمار اسکیزوفرنیک، 4 درصد سرانجام خوب، 13 درصد سرانجام متوسط و 83 درصد سرانجام بد را مشاهده کرد. به این معنی که 83 درصد بیماران او سرانجام دچار زوال شخصیت شدند. امروز با توجه به وجود داروهای موثر ضد روانپریشی، 25 درصد بیماران سرانجام خوب، 50 درصد سرانجام متوسط و فقط 25 درصد سرانجام نامناسب دارند. بخشی از این پیشرفت نیز به امکانات تشخیصی بهتر و سریعتر ارتباط دارد.
درمان اسکیزوفرنی را از چه زمانی آغاز کنیم؟
برحسب پژوهشهای متعدد، هرچه درمان بیماران روانپریشی سریعتر آغاز شود، امکان بهبود کامل آنان بیشتر میشود و درمان زودهنگام با سرانجام مناسبتر برای بیماران مرتبط است. در این مورد به کتاب کلاسیک «آیچین»، «میهمان» و «موری» تحت عنوان «روانپریشی نوبت اول» در سال 1999 اشاره میکنم. ضمن آنکه پژوهشهایی هم که در ایران انجام شده است این امر را تایید میکند. از جمله پایاننامه دکتر فرشید فخاریان، از دستیاران روانپزشکی که در سال 1379 عوامل موثر بر طول مدت بستری بیماران روانی در مرکز روانپزشکی رازی را بررسی کرده است. تشخیص و درمان سریع از عوارضی نظیر انزوای اجتماعی و خودکشی و سوءمصرف و وابستگی به مواد و رفتارهای کیفری نیز میکاهد. اگر حمله حاد اسکیزوفرنیا سریع تشخیص داده شود و به فوریت درمان گردد از مرگ یاختههای مغزی جلوگیری میگردد. هرچه تشخیص و درمان به تعویق بیفتد، مرگ یاختههای مغزی موجب بیتاثیر شدن درمان دارویی خواهد شد. این موضوعات را به صورت دقیق و با ذکر منابع و پژوهشهای داخلی و بینالمللی از سال 1369 تاکنون در چند مقاله در مجلات پزشکی آوردهام که علاقهمندان میتوانند به مقالهای تحت عنوان «توانبخشی اسکیزوفرنیا در انتها یا از آغاز» که در شماره 23 زمستان 1384 فصلنامه عملی پژوهشی توانبخشی چاپ شده است، مراجعه فرمایند.
اما آنچه مایه تاسف است اینکه هنوز حتی در بهترین شرایط در کشورهای پیشرفته صنعتی هم به طور متوسط زمانی که بیمار اسکیزوفرنیک برای اولین بار به روانپزشک مراجعه میکند دو سال از بیماری او گذشته است!
دلایل این امر متعدد است. از جمله ناآشنایی عموم مردم با اسکیزوفرنیا و نشانههای آغازین آن، آگاهی اندک پزشکان غیر روانپزشک از اسکیزوفرنیا و درمان آن، کافی نبودن تعداد روانپزشک و امکانات درمانی سرپایی و بستری برای بیماران روانپریش. اما گاهی دیده میشود بیماری سریع تشخیص داده شده است و درمان مناسب هم تجویز شده است لیکن بیمار و خانواده از مصرف دارو اجتناب میکنند و بیماری را که میتوانست به احتمال زیاد با مصرف دارو بهبود کامل یابد با دستان خود به سراشیبی زوال شخصیت سوق میدهند و زمانی به ضرورت درمان پی میبرند که دیگر داروها تاثیر چندانی ندارد.
خیلیها نیز از داروهای اعصاب و روان میترسند و آنها را مصرف نمیکنند!
تبلیغات غیرموجهی که در مورد عدم مصرف دارو در کشور ما صورت گرفته است و میگیرد باعث محروم ماندن صدها هزار بیمار از درمان مناسب و عوارضی از قبیل زوال شخصیت، فقدان کارکرد تحصیلی و خانوادگی، اجتماعی و شغلی،اعتیاد (به صورت خوددرمانی) ،خودکشی و دیگرکشی میشود. گاهی هم ناآگاهی خانواده بیمار اسکیزوفرنیک از ضرورت و فایده درمان دارویی با تخطی از قوانین از سوی برخی افراد همراه میشود و فاجعه به بار میآورد که نمونه آن «شش ماه مشاوره و رواندرمانی» برای بیمار اسکیزوفرنیک حاد توسط «فرد غیرپزشک» بوده است که سرانجام به علت وخامت حال بیمار، این درمانگر محترم رضایت داده بود که بیمار بخت برگشته را نزد روانپزشک ببرند. اینکه چه فرصت طلایی از دست رفت و چه عوارض و عواقبی برای بیمار و خانواده او به بار آمد، بماند. با توجه به این دلایل است که ما روانپزشکان به آموزش عموم مردم از طریق رسانههای گروهی اهتمام میکنیم و تاکید داریم که به آموزش روانپزشکی در دوره بالینی پزشکی بهای بیشتر داده شود و امکانات آموزش تخصصی روانپزشکی افزایش یابد، به نحوی که تعداد روانپزشکان اگر هم به حد آرمانی یازده هزار نفر برای جمعیت کنونی ایران نرسد، دست کم به میزان چشمگیر از عدد هزار و دویست نفر فعلی با شتاب بیشتری بالا برود تا به گروه عظیم پزشکانی که مشتاق ورود به تخصص روانپزشکی هستند نیز پاسخ مثبتی داده شود.
چربی امگا- 3 باعث بهبود افسردگی و اسکیزوفرنی می شود
طی بررسی انجام شده در شهر لندن، محققین دریافتند که نسبت اسیدهای چرب در غشاهای سلول در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی1 ( نوعی اختلال روانی ) غیر طبیعی است که در اثر دریافت اسیدهای چرب امگا 3 این حالت بهبود بخشید. مطالعات دیگر حاکی از آن است که افسردگی ممکن است در اثر کمبود اسیدهای چرب امگا 3 به وجود آید. این اسیدهای چرب در آجیل، دانه ها، غلات سبوس دار، حبوبات و انواع ماهی های چرب مثل ساردین ، قزل آلا، شاه ماهی و قباد یافت می شوند.
بسیاری از روان پزشکان برای درمان افسردگی از داروهایی استفاده می کنند که سطح سروتونین2 مغز را افزایش می دهند. در حال حاضر مشخص شده که کمبود اسید چرب امگا 3 در رژیم غذایی ممکن است میزان سروتونین مغز را کاهش دهد که می تواند منجر به افسردگی شود.
مطالعات نشان می دهد که بروز افسردگی با سطح پایین اسیدهای چرب امگا 3 موجود در غشای گلبول های قرمز خون و دریافت کم اسیدهای چرب امگا 3 ارتباط دارد ، زیرا در اثر کاهش سطح اسیدهای چرب امگا 3، نسبت اسیدهای چرب امگا 6 به اسیدهای چرب امگا 3 بالا می رود که این خود منجر به افسردگی شدید می شود.
بروز افسردگی در میان مردم کشور نیوزلند 6 برابر مردم ژاپنی است که این ممکن است به دریافت اسیدهای چرب امگا 3 موجود در رژیم غذایی برگردد، چون مردم ژاپن ماهی های حاوی اسیدهای چرب امگا 3 را زیاد مصرف می کنند. افسردگی بعد از زایمان امری طبیعی در میان زنان می باشد. بنابراین در طول دوران حاملگی بایستی منابع غذایی اسیدهای چرب امگا 3 به میزان زیادی مصرف شوند. در زنانی که میزان اسیدهای چرب امگا 3 خون آنها بسیار پایین است، احتمال ابتلا به افسردگی حاملگی بیشتر است.
افسردگی امکان حمله قلبی را در افراد بیشتر می کند. بنابراین ارتباط بین افسردگی و اسکیزوفرنی با حملات قلبی ممکن است به دلیل پایین بودن مقدار اسیدهای چرب امگا 3 در این افراد باشد.
اگر این یافته ها توسط بررسی های بیشتر تایید شوند، شاید از طریق مصرف مقادیر زیاد آجیل، دانه ها، حبوبات، غلات سبوس دار و انواع ماهی بتوان از بروز برخی موارد افسردگی جلوگیری کرد و یا حتی برخی از آنها را درمان کرد.
پی نوشت :
1- اسکیزوفرنی ( schizophrenia ) : نوعی اختلال روانی که فرد قابلیت تمیز دادن بین افکار، ایده ها و تصورات خودش و واقعیت را ندارد. اسکیزوفرنی اختلال فکر و خُلق ناآرام است. این اختلال به صورت دشواری در حفظ و تمرکز و تشکیل مفاهیم آشکار می گردد. این اختلال می تواند به برداشت ها و عقاید غلط ، به مشکلات عظیم در درک واقعیت و به مشکلاب مشابه در زبان و ابراز هیجانی بینجامد. از جمله عوارض این بیماری این است که فرد ممکن است صداهایی را بشنود یا ممکن است فکرکند که افراد دیگر می توانند فکر او را خوانده و یا افکار او را کنترل کنند.
2- سروتونین ( serotonin ) : یک ماده شیمیایی موجود در مغز ( ناقل عصبی ) که اعمال مختلفی را در بدن انجام می دهد؛ از جمله افزایش خواب ، تنگ شدن رگ ها و کاهش اشتها.
ظاهر و رفتار:بعضی از آنها روابط اجتماعی خوبی ندارند ؛ اشتغال فکری دارند ؛ کنره گیری می کنند یا رفتارهای عجیب از خود نشان می دهند ، و برخی بدون هیچ دلیل خاصی می خندند یا در برابر آنچه رخ داده ، گنگ و بی تفاوت به نظر میرسند. برخی دیگر ناآرام و شلوغ هستند و تغییراتت ناگهانی در خلق و خو و رفتارشان مشاهده می شود. بعضی دیگر از این بیماران ؛ خود را از جمع دیگران کنار می کشند ؛ بیشتر وقت خود را به تنهایی در اتاق می گذرانند ، بی حرکت روی تخت دراز می کشند و به فکر فرو می روند.
ناهنجاری های خلقی :ناهنجاری های خلقی رایج در این افراد سه نوع اصلی است :
»»» تغییر خلق ، مانند افسردگی ، اضطراب ، تحریک پذیری ، و سرخوشی.
»»» کاهش در تغییرات عادی خلق که افت هیجانی یا بی تفاوتی نامیده می شود ، یعنی بیمار مبتلا به این اختلال ممکن است به دلیل عدم تغییر خلق، متفاوت از دیگران به نظر برسد.
»»» هیجانی که با شرایط همخوان نیست، یعنی ناهمخوانی عاطفه. برای مثال فرد اسکیزوفرنی ممکن است با حرف زدن از فوت مادرش ؛ بخندد ...!تکلم :اختلال در تکلم ممکن است بازتاب اختلال فکر باشد. در مراحل اولیه ؛ بیمار آنقدر مبهم حرف می زند که مشکل می توان منظور و معنی حرف او را فهمید. عده ای دیگر ، خود را با افکار مبهم و مرموز و شبه علمی مشغول می کنند و بعضی دچار فقدان پیوند میان افکار هستند.
ارتباط بین افکار ممکن است غیرمنطقی باشد یا آنکه افکار ؛ محتوای عجیبی داشته باشد.
ممکن است در جریان تفکر ؛ اختلال وجود داشته باشد ، مانند فشار افکار یا انسداد فکری
توهمات :افراد مبتلا به اسکیزوفرنی هاد دچار توهمات شنوایی ، بویایی و بینایی می شوند. رایج ترین توهم ، توهم شنوایی است که در آن بیمار صداهایی می شنود که دیگران قادر به شنیدن آنها نیستند. این صر و صداها بیشتر به صورت صداهای شلوغ و یا موسیقی شنیده می شود. در بعضی افراد صداها ممکن است با بیمار مکالمه داشته باشند ( صداهای صحبت کردن ) و به او دستور دهد ، یا در مورد اعمال و رفتار بیمار ؛ به او نظر دهد. و حتی د برخی مواقع بیمار به این دستورها عمل می کند. و این ؛ خطرناک ترین مسئله است.هذیان ها :در اسکیزوفرنی ، هذیان ها بسیار رایج هستند. بعضی از این هذیان ها که بسیار رایج هستند عبارتند از :
»»» هذیانهای گزند وآسیب : مختص بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی هاد نیست.
»»» هذیانهای انتساب : در بیماران اسکیزوفرنی زیاد رایج نیست اما ارزش تشخیصی بالایی دارند.
»»» هذیان کنترل : احساس کنترل شدن توسط یک رادار ، فرستند ، ******* جاسوسی و ...
»»» هذیان کاشته شدن فکر : اعتقاد بیمار به اینکه افکار خاصی در سرش گذاشته اند یا افکارش را از ذهنش خارج کرده اند یا افکارش منتشر شده است.
جهت یابی :
در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی ، جهت یابی عادی است.توجه و تمرکز :در این بیماران ، توجه و تمرکز معمولا آسیب می بیند و ممکن است در حافظه نیز مشکل داشته باشند.
بینش :اغلب مختل است. اکثر بیماران نمی پذیرند که تجربه هایشان مربوط به یک بیماری روانی و ناشی از آن است و اغلب ؛ نشانه ها را به اعمال شخصی بدخواه نسبت می دهند. در اکثر این بیماران ، سطح افکار با تحصیلات همخوانی ندارد و افکار و آنها عقاید خاص خود را دارند.
علل
علت واقعی آن مشخص نشده است. بهنظر میرسد عوامل ارثی در آن نقش داشته باشند؛ عوامل محیطی نیز ممکن است در ایجاد آن دخیل باشند.
اسکیزوفرنی و اقدام به خودکشی
خودکشی یکی از خطرات جدی در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی است. برای افرادی که اقدام به خودکشی می کنند یا دیگران را به آن عمل تهدید می کنند، حتماً باید به دنبال مشاورات تخصصی بود. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی نسبت به کل اجتماع به میزان بسیار بیشتری ارتکاب به خودکشی می نمایند. به طور تقریبی، 10 درصد از افراد اسکیزوفرنی (به ویژه مردان جوان) دست به خودکشی می زنند. متاسفانه، پیشبینی این عمل در این بیماران بسیار دشوار است
مبتلایان به بیماری اسکیزوفرنی به علت ویژگی های خاص ژنی کمتر به سرطان مبتلا می شوند.
به نوشته پایگاه اینترنتی یورک الرت بررسی های جدید محققان نشان می دهد ریشه این پدیده را باید در ماده وراثتی افراد مبتلا به اسکیزوفرنی جستجو کرد زیرا این افراد دارای انواعی از ژن ها هستند که آنها را در برابر ابتلا به سرطان محافظت می کند. البته عدم ابتلا به سرطان در همه بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی به یک اندازه نیست و تنوع زیادی از نظر شدت ابتلا به سرطان در بیماران مختلف اسکیزوفرنی دیده می شود.
کودکان مبتلا به اسکیزوفرنی رشد مغزی کندتری دارندکودکان مکودکان مبتلا به اسکیزوفرنی رشد مغزی کندتری نسبت به دیگر کودکان دارند.
به گزارش پایگاه اینترنتی بلومبرگ ، محققان دریافتند ، رشد بخش سفید مغز کودکان مبتلا به اسکیزوفرنی سالانه یک و سه دهم درصد است و این در حالی است که رشد این بخش مغز در کودکان سالم و طبیعی سالانه دو و شش دهم درصد است. سلولهای عصبی بخش سفید مغز مسئول ارسال پیام در مغز هستند.
دانشمندان پیشتر گفته بودند رشد بخش خاکستری مغز که مسئول پردازش علائم و اطلاعات است در کودکان مبتلا به اسکیزوفرنی رشد کندتری نسبت به کودکان سالم و طبیعی دارد.
دانشمندان با اسکن مغز دوازده کودک مبتلا به اسکیزوفرنی و بررسی انها با اسکن مغز کودکان سالم طی مدت پنج سال دریافتند ، رشد نیمه راست مغز که اطلاعات بصری و حسی را کنترل می کند در کودکان مبتلا به اسکیزوفرنی همچنین کندتر از دیگر کودکان است.
به گفته محققان ، با وجود انکه بیماری اسکیزوفرنی در کودکان تقریبا نادر است اما در صورت بروز این بیماری در کودکان زیر سیزده سال ، بیماری به صورت جدی تر بروز خواهد کرد.