تحقیقات غیر رسمی نشان می دهد رشد آمار دانشجویان و دانش آموزانی که به صورت تفننی حداقل برای یکبار مواد مخدر مصرف کرده اند، نگران کننده است . آمار های موجود و وضعیت فعلی جامعه لزوم آشنایی با علل و زمینه های گرایش افراد به اعتیاد و همچنین راه های پیشگیری از آن را بیشتر می کند .
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، اعتیاد یک بیماری زیست شناختی ، روانشناختی و اجتماعی است . عوامل متعددی در اتیولوژی سوء مصرف و اعتیاد مؤثرهستند که در تعامل با یکدیگر منجر به شروع مصرف و سپس اعتیاد می شوند . عوامل درهم بافته ای هستند که بر یکدیگر تأثیر می گذارند .
درک کلیه علل و عوامل زمینه ای موجب می شود تا روند پیش گیری ، شناسایی ، درمان و پی گیری به طور هدفمند طرح ریزی شود .
بنا بر این ، آشنایی با عوامل زمینه ساز مستعد کننده بروز اعتیاد ونیز عوامل محافظت کننده در مقابل آن از دو جهت ضرورت دارد :
۱-شناسایی افراد در معرض خطر اعتیاد و اقدامات پیش گیرانه لازم برای آنان
۲- انتخاب نوع درمان و اقدامات خدماتی ، حمایتی و مشاوره ای لازم برای معتادان .
· دوره نوجوانی :
مخاطره آمیز ترین دوران زندگی از نظر شروع به مصرف مواد دوره نوجوانی است . نوجوانی دوره انتقال از کودکی به بزرگ سالی و کسب همیّت فردی و اجتماعی است . در این دوره ، میل به استقلال و مخالفت با والدین به اوج خود میزسد و نوجوان برای اثبات بلوغ و فردیت خود ارزشهای خانواده را زیر سؤال می برد و سعی در ایجاد و تحلیل ارزشهای جدید به خود دارد . مجموعه این عوامل ، علاوه بر حس کنجکاوی و نیاز به تحرک ، تنوع و هیجان ، فرد را مستعد مصرف مواد می نماید.
· ژنتیک :
شواهد مختلفی از استعداد ارثی اعتیاد به الکل و مواد وجود دارد . تأثیر مستقیم عوامل ژنتیکی عمدتاً از طریق اثرات فارماکوکینتیک و فارکودینامیک مواد در بدن می باشد که تعیین کننده تأثیر ماده بر فرد است . برخی از عوامل مخاطره آمیز دیگر نیز تحت نفوذ عوامل ژنتیکی هستند مانند برخی اختلالات شخصیتی و روانی و عملکرد نامناسب تحصیلی ناشی از اختلالات یادگیری .
· صفات شخصیّتی :
عوامل مختلف شخصیتی با مصرف مواد ارتباط دارند . از این میان ، برخی از صفات بیشتر پیش بینی کننده احتمال اعتیاد هستند و بطور کلی فردی را تصویر می کنند که باارزش ها یا ساختار های اجتماعی مانند خانواده ، مدرسه و مذهب پیوندی ندارد و یا از عهده انطباق ، منترل یا ابراز احساسات دردناکی مثل احساس گناه ، خشم و اضطراب بر نمی آید .
این صفات عبارتند از :
عدم پذیرش ارزشهای سنتی و رایج ، مقاومت در مقابل منابع قدرت ، نیاز شدید به استقلال ، صفات ضد اجتماعی ، پرخاشگری شدید ، احساس فقدان کنترل بر زندگی خود ، اعتماد به نفس پایین ، فقدان مهارت مقاومت در برابر پیشنهادات خلاف دیگران ، فقدان مهارتهای اجتماعی انطباقی .از آنجا که اولین مکصرف مواد ، معمولاً از محیط های اجتماعی شروع می شود هر قدر فرد قدرت تصمیم گیزی و مهارت ارتباطی بیشتری داشته باشد ، بهتر می تواند در مقابل فشار همسالان مقاومت کند .
· اختلالات روانی :
در حدود ۷۰درصد موارد ، همراه با اعتیاد اختلالات دیگر روانپزشکی نیز وجود دارد . شایع ترین تشخیص ها عبارتند از : افسردگی اساسی ، اختلال شخصیت ضد اجتماعی ، فوبی ،دیس تایمی ، اختلال وسواسی – جبری ، اختلال پانیک ، مانیا ،اسکیزوفرنیا .
· نگرش مثبت به مواد :
افرادی که نگرش ها و باور های مثبت و یا خنثی به مواد مخدّر دارند ، احتمال مصرف و اعتیادشان بیش ار کگسانی است که نگرش های منفی دارند . این نگرش های مثبت معمولاً عبارتند از :کسب بزرگی و تشخیص ، رفع درد های جسمی و خستگی ، کسب آرامش روانی ، توانایی مصرف مواد بدون ابتلا به اعتیاد .
موقعیت های مخاطره آمیز فردی :
بعضی از نوجوانان و جوانان در موقعیت ها یا شرایطی قرار دارند که آنان را در معرض خطر مصرف مواد قرارمی دهد .
مهمترین این موقعیت ها عبارتند از :
در معرض خشونت قرار گرفتن در دوران کودکی و نوجوانی ، ترک تحصیل ، بی سرپرستی یا بی خانمانی ، فرار از خانه ، معلولیت جسمی ، ابتلاء به بیماری ها یا دردهای مزمن . حوادثی مانند از دست دادن نزدیکان یا بلایای طبیعی ناگهانی بیز ممکن است منجر به وانش های حاد روانی شوند . در این حالت فرد برای کاهش درد و رنج و انطباق با آن از مواد استفاده می کند .
· تأثیر مواد بر فرد : این وقتی وارد عمل می شود که ماده حد اقل یک بار مصرف شده باشد . چگونگی تأثیر یک ماده بر فرد ،تابع خواص ذاتی ماده مصرفی و تعامل آن با فرد و موقعیت فرد مصرف کننده است . تأثیر مواد بر فرد مصرف کننده ، به میزان قابل توجهی ، به مشخصات او بستگی دارد .
این مشخصات عبارتند ار :
شرایط جسمی فرد ، انتظار فرد از مواد ، تجربیات قبلی تأثیر مواد و مواد دیگری که همزمان مصرف شده اند .
مواد مختلف نیز تأثیرات متفاوتی بر وضعیت فیزیولوژیک وروانی فر د دارند ، مثلاً : هروئین و کوکائین سرخوشی شدید ، الکل آرامش و نیکوتین مختصری هوشیاری و آرامش ایجاد می کند .
* آیا افسردگی می‌تواند موجب اعتیاد به موادمخدر گردد؟
بله، افسردگی می‌تواند منجر به شروع اعتیاد در فرد گردد. برای آنکه دریابیم شخصی دچار افسردگی است، این شخص باید توسط روانشناس و یا روانپزشک معاینه گردد. این افراد می‌توانند وجود افسردگی را تشخیص داده و درمان ویژه‌ای مانند دارو درمانی و یا ترکیبی از دارو درمانی و روان درمانی را ارائه دهند. افسردگی، داشتن ویژگی‌های زیر در طی دوره طولانی است؟
▪ عدم (یا کمبود) تمایل به انجام کارهای مختلف و عدم احساس لذت (تقریباً) در هر فعالیت
▪ کاهش و یا ازدیاد کاملاً مشهود وزن
▪ داشتن حالت افسردگی در بیشتر اوقات روز
▪ کم‌خوابی یا خوابیدن بیش از حد
▪ کندی حرکات
▪ خستگی و کمبود انرژی
▪ داشتن مشکل در فکر کردن و تمرکز و عدم قاطعیت
▪ تفکرات تکراری در مورد مرگ
این علائم در اثر مصرف موادمخدر و یا الکل به وجود نمی‌آیند، اما آنها می‌توانند موجب شروع مصرف مواد مخدر و یا الکل در فردی گردند که می‌خواهد احساس بهتری بیابد و در نتیجه منجر به اعتیاد در او می‌شوند.
اگر این اتفاق رخ دهد، اعتیاد خود مشکلی اضافه بر دیگر مشکلات می‌گردد.
* شخصی که درگیر این مسأله شده باید از خود بپرسد:
آیا من به الکل، سیگار و موادمخدر روی آورده‌آم تا علائم بیماری‌ام (افسردگی) را کاهش دهم و یا احساس بهتری بیابم؟
آیا قبل از شروع به مصرف الکل، سیگار، موادمخدر و من علائم ذکر شده در بالا را داشتم؟
آیا من با داشتن این رویه و رفتار واقعاً احساس بهتر بودن می‌کنم؟
گرفتن کمک از افراد متخصص برای حل مشکلتان بسیار مهم است؟